Uzm. Dr. Öge Çultu Kantaroğlu Ankara Çocuk Doktoru
Anne babaların korkulu rüyası: çocuklarındaki ateş! Neden olur, ne zaman ateşten korkmalı, ateş için neler yapmalı?
Çocuğumun Ateşi Yükseldi, Ne Yapmalıyım?
Yüz anne babadan 84’ü, çocuklarının ateşi çıktığında “Çocuğuma bir şey olmaz değil mi, zarar görür mü?” diye kaygılanıyor. Aynı yüz anne babanın 96’sını ise geceleri uyutmayan, sürekli ayağa kaldıran şey yine ateş oluyor.
Bu yazıda size ateşi anlatacağım:
- Kaç dereceye “yüksek ateş” diyoruz?
- Ateş ne zaman faydalı, ne zaman zararlı?
- Hangi termometreyi nereye koyarak ölçmeliyiz?
- Evde neler yapabiliriz, ne zaman doktora gitmeliyiz?
Gelin, ateşle kavga etmeyi değil, onu anlamayı öğrenelim.
Ateş Nedir? Normal Sıcaklık Kaç Derecedir?
Ateş, aslında yeni bir kavram değil. Yaklaşık 2400 yıl önce, milattan önce 400’lerde Hipokrat tarafından tanımlanmış. 19. yüzyıldan sonra da bugün kullandığımız termometrelerin ilk örnekleri yapılmaya başlanmış.
Genel olarak:
- 36°C – 37.8°C → Normal vücut sıcaklığı
- 37.9°C – 41°C → Ateş
Ama bilmemiz gereken önemli bir gerçek var:
Vücut sıcaklığımız gün içinde sabit kalmaz.
- Sabah saatlerinde en düşük,
- Akşamüzeri ve akşam saatlerinde en yüksek değeri görürüz.
Yani sabah 36.6°C ölçüp akşam 37.4°C görmek, tek başına “çocuğum hasta” anlamına gelmez.
Günler arasında da küçük oynamalar olması normaldir.
Ateşi Nereden ve Nasıl Ölçelim?
Ateş ölçerken sadece dereceye değil, nereden ve hangi cihazla ölçtüğümüze de bakmamız gerekiyor.
Yenidoğan ve İlk 3 Ay
Tıbben en doğru ölçüm yolu: popodan (rektal ölçüm).
Ama pratikte zor, zahmetli ve kimi bebekler için travmatik olabiliyor. Bu yüzden evde her zaman ilk seçenek olarak önermiyoruz.
Ağızdan Ölçüm
Eskiden daha sık kullanılırdı ama:
- Hijyen ve bulaş riski,
- Çocuğun ağzında termometreyi tutmasının zorluğu
nedeniyle artık çok tercih edilmiyor.
Koltuk Altı Ölçümü
Evlerde en sık kullanılan yöntem. Dijital termometreyi koltuk altına yerleştirerek ölçüm yapıyoruz. Burada dikkat edilmesi gerekenler:
- Koltuk altı kuru olmalı (ter veya ıslaklık sonucu bozabilir).
- Çocuk termometreyi tutabilecek kadar sakin durmalı.
- Ölçüm için genellikle 2–3 dakika beklemek gerekiyor.
Bu şartları sağlayabiliyorsanız, koltuk altı ölçüm gayet işinize yarar.
Kulaktan Ölçüm
Benim hem klinikte hem evde en çok tercih ettiğim yöntem bu.
- Cihaz kulağın içine yerleştirilir,
- Birkaç saniye içinde sonuç verir,
- Kulak zarına ve büyük damarlara yakın bir bölgeden ölçtüğü için “kor vücut sıcaklığı” hakkında daha iyi fikir verir.
Burada da iki kulak arasında küçük farklar olabilir. Böyle bir durumda yüksek olanı dikkate almak en doğrusudur.
Alından / Uzaktan Ölçen Cihazlar
Son yıllarda çok yaygınlaştı. Alına tutarak ya da değmeden ölçüm yapan infrared termometreler:
- Dış ortam ısısından çok etkilenirler.
- Soğuktan eve yeni girdiyseniz düşük,
- Sıcak araba içindeyseniz yüksek çıkabilir.
Bu nedenle ben, cilt yüzeyinden ölçüm yapan cihazlara tek başına güvenmiyorum.
Yine de hızlı bir ön tarama için kullanılabilir, ama karar verirken mutlaka daha güvenilir bir ölçümle teyit etmek iyi olur.
Kaç Dereceye “Ateş” Diyoruz?
Özetleyelim:
- Kulaktan ölçümde 38°C ve üzeri → Ateş kabul ediyoruz.
- İki kulakta farklı değer varsa → Yüksek olanı esas alıyoruz.
Eğer cihaz Fahrenheit gösteriyorsa, aklında bulunsun:
Santigrat x 1.8 + 32 = Fahrenheit
Örneğin:
39°C → 39 x 1.8 + 32 = 102.2°F
Ateş Neden Olur?
Bir çocuk doktoru olarak pratikte gördüğüm tablo şu:
Çocuklarda ateşin yaklaşık %90 nedeni enfeksiyon.
Bunun dışında:
- Romatolojik hastalıklar,
- Bazı damar (vasküler) hastalıkları,
- Kullanılan ilaçlar,
- Bazı ciddi hastalıklar (malignite vb.)
da ateş yapabilir. Ama gündelik hayatta, ilk aklımıza gelen her zaman enfeksiyondur.
Ateşin Aslında Faydalı Olduğu Yerler Var
Evet, yanlış duymadınız; ateşin vücuda bazı faydaları da var.
Vücut şöyle düşünüyor:
“Bir mikrop geldi, bize zarar vermeden önce ben savunma sistemimi güçlendireyim.”
Ve şunları yapıyor:
- Beyaz kan hücrelerini (savunma hücreleri) mikropların olduğu bölgeye topluyor,
- Makrofaj dediğimiz hücrelerin mikropları “yiyip yok etme” hızını artırıyor,
- Mikropların çoğalmasını zorlaştırıyor,
- İyileşme sürecini hızlandırmaya çalışıyor.
Bu mekanizma özellikle 40°C’nin altındaki ateşlerde vücuda destek oluyor.
Yani hafif–orta dereceli ateş, tamamen “kötü” bir şey değil; vücudun savunma stratejisinin bir parçası.
Peki Ateş Ne Zaman Zararlı?
Ateş yükselmeye devam ettiğinde işler değişiyor. Yüksek ateş:
- Kalbi yoruyor (kalp atış hızını artırıyor),
- Akciğerleri yoruyor (nefes hızını artırıyor),
- Vücudun oksijen ve sıvı ihtiyacını artırıyor.
Özellikle:
- Kalp veya akciğer hastalığı olan çocuklarda,
- Daha önce ateşli havale geçirmiş çocuklarda,
yüksek ateşi kontrolsüz bırakmak istemeyiz.
Ayrıca:
- 42°C ve üzeri ateşin beyin üzerinde hasar riski taşıdığını biliyoruz.
- Aileleri psikolojik olarak çok yoran bir tabloya dönüşebiliyor.
Bir de işin beslenme kısmı var: Ateş sırasında vücut enerjisini “yemek sindirmek” yerine, enfeksiyonla savaşmak için kullanmak istiyor. Bu yüzden ateşli dönemde:
- İştah azalabilir,
- Çocuk az yemek isteyebilir,
- Asıl önemli olan yeterli sıvı almasıdır.
Birkaç porsiyon hafif, sulu, çorba gibi gıdalar çoğu zaman bu dönem için yeterlidir.
Ateşi Ne Zaman ve Nasıl Düşürmeliyiz?
Dünya Sağlık Örgütü’nün önerisi kabaca şöyle özetlenebilir:
- 39°C üzerindeki ateşler düşürülmelidir.
Evde yapabileceklerini adım adım düşünelim.
- Oda Sıcaklığı
- Oda ısısını mümkünse yaklaşık 22°C civarında tutalım.
- Ortam çok sıcaksa biraz havalandıralım, gerekirse ısıtıcıyı azaltalım.
- Kıyafetler
- Çocuğu kat kat giydirmek yerine,
- İnce bir body ile rahat bırakalım.
- Terliyse, ıslak giysileri çıkaralım.
- Banyo
Burada amaç, çocuğu üşütmek değil, kasılmayı azaltmak.
- Soğuk su, buzlu su, sirke, kolonya kullanmayın.
- Ilık-sıcak (yani normaldeçocuğa banyo yaptırdığınız sıcaklıktaki) suyla, normal banyo yaptırır gibi yıkayın.
- Özellikle baş ve vücut güzelce bu suyla yıkanabilir.
- Banyodan çıkardıktan sonra:
- Saçtaki fazla suyu alalım,
- Vücutta hafif nem kalmasına izin verelim ki buharlaşarak ısıyı düşürsün.
- Gün içinde gerekirse 3–4 kez banyo yapılabilir.
- İlaçlar
Doz ve aralıklar çocuğun kilosuna ve sağlık durumuna göre değişir, bu yüzden her zaman kendi çocuk doktorunla planlamak en güvenlisi ama genel mantığı anlatalım:
- Parasetamol grubu: İlk tercih.
- Yeterli yanıt alınmazsa,
- İbuprofen grubu denenebilir.
Sık yapılan hatalardan biri, çok sık ve kontrolsüz şekilde “bir ondan bir bundan” ilaç vermek. Bu yaklaşım:
- Karaciğer ve böbrek üzerine gereksiz yük bindirebilir.
Bu nedenle:
- Parasetamol ve ibuprofen mutlaka önerilen aralıklarda verilmeli,
- Uzun süreli veya çok sık kullanımda mutlaka doktorla görüşülmeli.
Ateşle Barışmak Mümkün mü?
Ateş, doğru aralıkta kaldığında aslında vücudun müttefiki.
Ama kontrolsüz yükseldiğinde, hem çocuğu hem aileyi zorlayan bir düşmana dönüşebiliyor.
Bizim yapmamız gereken:
- Ateşi anlamak,
- Hangi derecelerde sakin kalınabileceğini bilmek,
- Hangi durumlarda hızlıca doktora başvuracağımızı öğrenmek,
- Ve en az ateş kadar önemli olan bir şeyi korumak: Anne babanın akıl sağlığı.
Ateşsiz, sağlıklı günler diliyorum.
Ateş olduğunda da ne yapacağını bilen, daha az endişeli günler olsun.
Not: Bu yazı genel bilgilendirme amaçlıdır, tanı-tedavi veya tıbbi öneri değildir. Çocuğunuzun ateşiyle ilgili endişeniz varsa, özellikle 3 ay altı bebeklerde, genel durum bozukluğu, sık nefes alma, morarma, halsizlik, beslenememe gibi bulgular varsa mutlaka çocuk doktoruna başvurun.